Rusya’nın, kendi ülkesi dışındaki alanlara müdahale etmeye başlamasıyla adından çok sık edilmeye başlanan paralı asker grubu Wagner, Ukrayna Savaşı’nda elde ettiği güçle, yeniden gündemde. Akıllardaki soruysa, Rusya’nın paralı gücü Wagner’in nereye doğru koştuğu ve elde ettiği gücün hem dünyayı hem de Rusya’yı nasıl etkileyeceği.
Rusya Özel Askerî Şirketi Wagner Başkanı Yevgeni Prigojin, 2 Haziran itibariyle Wagner tümenlerinin tamamının Doğu Ukrayna’daki Bakhmut’tan ayrıldığını ve çekildikleri yerleri Rusya Savunma Bakanlığına bağlı birliklere bıraktıklarını açıkladı.
Ukrayna Savunma Bakanlığı ise Ukrayna askerlerinin hâlâ Bakhmut’ta olduğunu ve ilçenin güneybatı mevzilerini tuttuğunu bildirdi. Daha sonra Prigojin yaptığı açıklamada, kendileri tarafından Rusya Savunma Bakanlığına bağlı güçlere devredilen bazı bölgelerin kaybedilmiş olabileceğini ve Ukrayna ordusunun söz konusu bölgelerde gözlem noktaları kurduğu bilgisini doğruladı.
Ukrayna’nın Donetsk bölgesinin batısında bulunan Bakhmut ilçesi Rus-Ukrayna çatışmalarının en şiddetli ve en uzun yaşandığı yer.
Ağustos 2022’de Rus ordusu tarafından başlatılan kuşatmanın başarıya ulaşamamasının ardından devreye Rusya Özel Askerî Şirketi Wagner girmişti. Rus ordusuna nazaran Ukrayna’daki çatışmalarda daha iyi performans sergileyen Wagner ve Başkanı Prigojin Rusya’da kahraman seviyesine yükseldi. Prigojin’in artan popüleritesi Savunma Bakanı Sergey Şoygu’yu gölgede bıraktı. Prigojin’i ise siyasi figür haline getirdi.
Wagner Grubu nedir?
Wagner, özel bir askerî şirket. Muharip paralı askerlerden oluşuyor. Güvenlik, koruma ve savunma görevlerini yerine getiriyor. Wagner militanları dünyanın çeşitli bölgelerinde silahlı çatışmalara katılıyor, istihbarat bilgileri topluyor, stratejik planlama, lojistik ve danışmanlık yapıyor.
Şirketin geçmişiyse 2000’li yıllara uzanıyor. O yıllarda Rusya Savunma Bakanlığı gizli görevler için emekli askerler ve sözleşmeli askerlerden özel bir ordu kurma fikrini değerlendirmeye başladı. 2010’da Wagner’i kurma kararı aldı.
Paralı askerlerin işe alımıysa 2013’te başladı. Paralı askerler, Rusya’nın güneyindeki Rus Askerî İstihbarat Servisi üssünde eğitimlerine devam ederken, Kırım’ın ilhakı ve Donbass’taki çatışmalarda ilk kez yer aldı. 2014’te Wagner’in saflarında 10 bine yakın paralı asker katılmıştı bile.
2015’te Suriye’ye gönderildiler ancak Suriye’deki varlıkları 2018’de Suriye’nin Deyrizor vilayetindeki petrol ve doğalgaz sahalarını ele geçirmek için girişilen operasyon sonrası Rus paralı askerlerinin öldürülmesiyle açığa çıktı. Çıkan haberlere rağmen Rusya resmî olarak Wagner şirketinin varlığını ve şirketin kurucusu Yevgeni Prigojin’in böyle bir görevi olduğunu yalanlamaya devam etti.
2018’e gelindiğindeyse Wagner artık 10 Afrika ülkesinde faaliyet gösteriyordu. Ocak 2019’da Venezuela lideri Nicolas Maduro’yu korumak için bu ülkeye gönderildi. Ancak Rusya bu haberi de yalanladı.
İlk defa 2018’de, Rusya Dışişleri Bakanlığı Wagner’in Sudan’daki varlığını ve Orta Afrika Cumhuriyeti ordusunu güçlendirmek için gönderildiklerini kabul etti.
Wagner’in sahibi Prigojin kim?
Wagner’in sahibi Evgeny Prigojin’le ilgili de uzun zaman gizlilik söz konusuydu. Prigojin bir girişimci, oligark ve aynı zamanda Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’e yakın isimlerden biri olarak biliniyordu. Petersburg ve Moskova’da restoran zincirine sahip olan Prigojin, “Putin’in aşçısı” olarak isimlendiriliyordu.
2022’de Rusya’nın Ukrayna’ya müdahalesinin ardından Wagner grubu ve Prigojin daha çok konuşulmaya başlandı. Eylül 2022’de Prigojin, Wagner’in kurucusu ve sahibi olduğunu ilk defa açıkladı. Bu tarihlerde Rusya resmî olarak Wagner’in varlığını kabul etti ve Ukrayna’da başarılı bir faaliyet yürüttüğünü savundu.
Wagner’in kuruluşundan 2022 Ukrayna savaşına kadar dünyanın çeşitli yerlerinde Wagner saflarında sözleşmeli personel yer alıyordu ama Eylül 2022’den itibaren Rusya’da kısmi seferberliğin ardından Wagner’in hapishanelerdeki mahkûmları da saflarına katmaya başladığı haberleri çıktı. Daha sonra Prigojin de bu bilgiyi doğruladı.
Wagner’in Ukrayna’daki varlığı ve faaliyetleri
Ukrayna çatışmalarında yer alan Wagner milislerinin resmî sayısı bilinmiyor. Mayıs 2023’te Prigojin’in yaptığı açıklamaya göre, Ukrayna’da bulunan Wagner mensuplarından sadece mahkûmların sayısı 50 bin civarında.
Prigojin’in açıklamasına göre, stratejik yerleşim yerlerinden biri olan Bakhmut’taki çatışmalara 35 bin paralı asker katıldı. Yine Prigojin’in ifadelerine göre, Bakhmut’un kontrolü için girişilen çatışmalarda yer alan mahkûmların %20’si hayatını kaybetti, bir o kadar kayıp da diğer paralı askerlerden verildi.
Stratejik konuma sahip olan Bakhmut’un kontrolü için mücadele 1 Ağustos 2022’de başladı. 19 Nisan 2023’de Ruslar tarafından Bakhmut’un %90’ının kontrol altına alındığını duyuruldu. Bakhmut için yaşanan çatışmalarda Wagner güçleri büyük kayıplar verdi. Ukrayna Ulusal Güvenlik ve Savunma Konseyi Başkanı Sekreteri Oleksiy Danilov, “Altı aydan beri devam eden çatışmalarda 23 bine yakın Rus paralı mahkûmun hayatını kaybettiğini ve bu kayıpların Ukrayna’nın kayıplarından 7,5 kat daha fazla olduğunu” öne sürdü.
Savunma Bakanlığı ile Wagner arasındaki gerginlik
Bakhmut’un kuşatmasında Wagner’in büyük kayıplar vermesi, Prigojin ile Rusya Savunma Bakanı Şoygu ve Genelkurmay Başkanı Gerasimov arasındaki tartışmaları tekrar gün yüzüne çıkardı.
Prigojin, 5 Mayıs’ta onlarca Wagner milislerinin cesetlerinin yanında Rus Savunma Bakanı Şoygu ve Genelkurmay Başkanı Gerasimov’un isimlerini telaffuz ederek küfürlü ve ağır hakaretler içeren bir konuşma yaptı. Ukrayna ordusuna karşı büyük kayıp verilmesinin sorumluları olarak Şoygu ve Gerasimov’u gösterdi. Prigojin, Wagner’in çatışmalar için cephane ve mühimmat ihtiyaçlarının sadece %30’unu alabildiklerini, %70’inin bilinçli bir şekilde verilmediğini ifade ederek 10 Mayıs’ta Bakhmut’tan çekileceklerini duyurdu.
Prigojin’in açıklamasında Wagner’in Ukrayna’ya davet edilişinin de ayrıntıları vardı. Prigojin’e göre, 2022 yılının Mart ayında Rus Silahlı Kuvvetlerinin Ukrayna’daki askerî operasyonu başarısız olunca bizzat Putin tarafından kendisine başvurulmuştu. 19 Mart’ta Afrika’da bulunan Wagner güçlerinin bir kısmı Ukrayna’ya sevk edilmeye başlandı. Lugansk bölgesinin Popasnaya yerleşkesinde girişilen ilk çatışmalarda hızlı bir başarı elde edildi. Güz aylarında ise Wagner, Rus ordusunun İzyum ve Krasnıy Liman gibi stratejik kentleri bırakıp kaçmak zorunda kaldığı doğu cephesini kontrol altına aldı. 8 Ekim’de de Savunma Bakanlığı personelinin yerine Bakhmut’a yöneldi.
Ancak Prigojin’e göre Rusya Savunma Bakanlığı Wagner’in başarılarını örtbas ediyor ve kontrol altına alınan bölgeleri kendi başarısı gibi göstermeye çalışıyordu. Prigojin’in iddialarına göre, Savunma Bakanlığı 2023 Şubat ayından itibaren mahkûmların Wagner saflarına alınmasını da engelliyor.
Wagner’in kazandığı yeni statüsü
Prigojin ile Savunma Bakanı arasındaki gerginlik ve rekabetin Wagner’in Rusya’da değişen statüsüyle ilgili olduğu söylenebilir.
2022 Ukrayna savaşı, Wagner’e özel bir statü kazandırdı. Daha önce Rus askerî istihbaratı tarafından kurulan ve kendinin yurt dışında teknik ve siyasi nedenlerle yapamadığı/yapmak istemediği veya faaliyetlerini saklamak istediği konularda kullandığı Wagner, Ukrayna savaşının ardından yeni bir biçim almaya başladı.
Yurt dışı görevlerinde de Wagner yarı özerk bir yapıya sahip. İkili işlev görüyor. Birinci işlevi, maddi çıkar üzerine kurulu. Suriye ve özellikle Afrika ülkelerinde, iktidarların güvenliğini sağlamak; petrol, doğalgaz ve elmas gibi yer altı kaynaklarının emniyet altına almak gibi hizmetler karşılığında söz konusu kaynaklardan pay alıyor. Bu faaliyetleri hâlâ devam ediyor.
Wagner’in ikinci işlevi daha çok Rus hükümetinin çıkarlarıyla ilgili. Rusya’nın söz konusu ülkelerdeki “gizli eli” niteliğinde faaliyet yürütüyor. Bu özellikle Suriye, Libya ve Mali’de açık bir biçimde görülüyor.
Suriye savaşında Rusya, resmî olarak sadece hava kuvvetlerini kullandığını iddia ediyor. Ancak bölgelerin kontrol altına alınması Wagner üzerinden gerçekleştiriliyor. Libya’da Rusya herhangi bir askerî faaliyetinin olmadığını söylese de Wagner üzerinden çatışmalara katıldığı biliniyor. 2021’de Mali’de yaşanan darbe girişiminde de Wagner’in etkili olduğu iddia edilmişti. Mali darbesinin ardından ülkede Rus-Fransız rekabetinden söz edilmeye başlandı.
Fakat 2022 Ukrayna müdahalesinin ardından Wagner’in Rus Savunma Bakanlığıyla olan ilişkileri tamamen değişti ve Bakanlığın bir “aracı” olmaktan çıkarak onu eleştiren ve ondan bağımsız hareket eden ve hatta onunla sahada çatışan bir şekle büründü. Ruslar nezdinde Savunma Bakanlığından daha saygın bir aktör haline geldi. Kendi komutası altında sadece Ukrayna’da 50 bin civarında silahlı milise sahip olan Wagner, sayı bakımından askerî gücünün yanında bir de siyasi güç elde etti. Bu da kaçınılmaz olarak Rus resmî askerî kurumları içinde paralel bir yapıya dönülmesine yol açtı.
Wagner’in önlenemez yükselişinin üç nedeni
Wagner’in bu kadar etkili olmasının ve kendisini Savunma Bakanlığının üstünde görmesinin birkaç nedeni var.
Birincisi, Wagner’in sahibi Prigojin’in emirleri doğrudan Putin’den alması. Devletin en üst makamına bağlı olduğunu hisseden bir yapı diğer kurumlarla kendisini ya eşit ya da daha da üstün görmeye başlar.
İkincisi, Wagner’in Ukrayna savaşında gösterdiği başarı. Rus Savunma Bakanlığının göstermediği performansı büyük zayiatlarla olsa da göstermiş olması hem Putin hem de Rus halkı tarafından “büyük fedakârlık” olarak algılanıyor. Bu “büyük fedakârlığın” nasıl ve ne biçimde yapıldığı ayrı bir tartışma konusu.
Üçüncüsü, Wagner’in Ukrayna’da çatışmalarda yer alması Savunma Bakanlığının da çıkarına. Düzenli ordusunun kayıplardan kaçınarak girmek istemediği çatışmalara Wagner giriyor. Wagner’in kayıpları Rus askerlerinin kayıpları sayılmadığı için Wagner’i bir nevi kendi vekil gücü olarak kullanılmasına olanak sağlıyor.
Bununla birlikte, Wagner, Rus Savunma Bakanlığıyla mücadele edebilecek ne insani ne de askerî-teknik kaynaklara sahip. Diğer yandan Ukrayna savaşı devam ettiği ve Putin’in bu çatışmalarda Wagner’e ihtiyacı olduğu sürece popülaritesinin devam edeceği söylenebilir.
Ayrıca Rus ordusunun komuta-kontrol ve süreci yönetme bakımında zafiyetleri açık bir şekilde görünmeye devam ettikçe Wagner bağımsız bir “kuruluş” gibi davranmayı sürdürecektir.
Bu çerçevede Ukrayna savaşında istediği maddi ve manevi menfaatleri elde edememesi durumunda Wagner, önceden yaptığı gibi maddi çıkar elde etmek için üçüncü ülkelere yönelebilir. Bununla beraber Rusya’da kurumların zayıflaması durumunda ise ülke kaynaklarından pay elde etmek için Wagner’in bir iç çekişmeye girmesi de muhtemeldir.
Bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve Edebiyatkulisi politikasını yansıtmayabilir.