Bizans İmparatorluğu Nasıl Kuruldu, Nasıl Yönetildi ve Nasıl Yıkıldı?
Bizans İmparatorluğu, Roma İmparatorluğu’nun doğu yarısının devamı olan ve 1453 yılında Osmanlıların saldırıları sonucu yıkılan bir devlettir. Başkenti Konstantinopolis (günümüzde İstanbul) olan Bizans İmparatorluğu, kendisini Roma ve Hristiyan mirasının sahibi olarak görürdü. Bizans İmparatorluğu, Antik Çağ’dan Orta Çağ’a uzanan bin yıllık bir süreçte pek çok siyasi, askeri, dini ve kültürel değişim yaşadı.
Bizans imparatorluğu’na bağlı olan, Batı Roma-Doğu Roma Haritası
Bizans İmparatorluğu’nun en önemli özelliklerinden bazıları şunlardır:
Politik Sistem: Bizans İmparatorluğu, imparatorun mutlak otoritesine dayanan bir monarşi idi. İmparator, hem dünyevi hem de dini işlerde en yüksek yetkiye sahipti. İmparatorun yanında, saray bürokrasisi, ordunun komutanları ve kilisenin liderleri gibi çeşitli makamlar bulunuyordu.
Askeri Güç: Bizans İmparatorluğu, hem kara hem de deniz kuvvetlerine sahip güçlü bir askeri yapıya sahipti. Bizans ordusu, Roma ordusunun mirasını devralarak, disiplinli, eğitimli ve donanımlı bir güç oluşturdu. Bizans donanması ise, deniz savaşlarında kullanılan ateşli silahlar (Yunan ateşi) gibi yenilikçi teknolojilerle rakiplerine üstünlük sağladı.
Dinî Kimlik: Bizans İmparatorluğu, Hristiyanlığı resmi din olarak benimsedi. Bizans Hristiyanlığı, Roma Katolikliği’nden farklı olarak, Ortodoks mezhebine bağlıydı. Ortodoks Hristiyanlık, imparatorun kilise üzerindeki otoritesini kabul ediyor ve ikonaların (kutsal resimlerin) kullanımını savunuyordu. Ortodoks Hristiyanlık, Bizans İmparatorluğu’nun kültürünün ve kimliğinin önemli bir parçası oldu.
Kültürel Zenginlik: Bizans İmparatorluğu, sanat, mimari, edebiyat, felsefe, hukuk ve teoloji gibi alanlarda zengin bir kültür üretti. Bizans sanatı ve mimarisi, mozaikler, freskler, ikonalar, kubbeli kiliseler ve saraylar gibi özgün eserler ortaya koydu. Bizans edebiyatı ve felsefesi, Antik Yunan ve Roma kültürünü koruyarak, yeni türler ve akımlar geliştirdi. Bizans hukuku ve teolojisi ise, Roma hukukunu ve Hristiyan doktrinini geliştirerek, pek çok sorunu çözmeye çalıştı.
Bizans İmparatorluğu’nun Tarihi
Bizans ismi eski bir Yunan kolonisi keşfeden Byzas’tan gelir. Boğaz’ın (İstanbul Boğaziçi) Avrupa yakasında yer alan Bizans, Asya ile Avrupa arasında bir ticaret merkezi konumundadır.
Bizans İmparatorluğu’nun tarihi, Antik Çağ’dan Orta Çağ’a uzanan bin yıllık bir süreçtir. Bu süreçte, Bizans İmparatorluğu pek çok siyasi, askeri, dini ve kültürel değişim yaşadı. Bizans İmparatorluğu’nun tarihini, genel olarak beş döneme ayırmak mümkündür:
Erken Dönem (330-610): Bu dönem, imparator Konstantin’in Roma İmparatorluğu’nu ikiye böldüğü ve doğu yarısının başkentini Konstantinopolis’e taşıdığı 330 yılından başlar. Bu dönemde, Bizans İmparatorluğu Hristiyanlığı resmi din olarak benimsedi ve Roma kültürünün yanında Yunan kültürünü de benimsedi. Bu dönemin sonunda, Bizans İmparatorluğu Sasani İmparatorluğu ile savaşırken, Avrupa’da Germen kavimlerinin istilası sonucu Batı Roma İmparatorluğu yıkıldı.
Justinianus Dönemi (527-565): Bu dönem, imparator Justinianus’un yönetimi altında Bizans İmparatorluğu’nun en parlak dönemidir. Justinianus, Bizans ordusunu yeniden yapılandırarak, Batı Roma İmparatorluğu’nun yıkıldığı toprakları geri almak için büyük bir sefer başlattı. Justinianus’un seferleri sonucunda, Bizans İmparatorluğu Akdeniz havzasının büyük bir bölümünü kontrol etti. Justinianus ayrıca, Roma hukukunu yeniden düzenleyerek, ünlü Justinianus Kanunları’nı oluşturdu. Justinianus’un döneminde, Bizans sanatı ve mimarisi de gelişti. En önemli eserlerden biri, Ayasofya kilisesidir.
Orta Dönem (610-1204): Bu dönem, Bizans İmparatorluğu’nun hem iç hem de dış tehditlerle mücadele ettiği bir dönemdir. Bu dönemde, Bizans İmparatorluğu Araplar, Bulgarlar, Ruslar ve Haçlılar gibi pek çok düşmanla savaştı. Bu savaşlar sonucunda, Bizans İmparatorluğu toprak kaybetti ve ekonomik zorluklar yaşadı. Bu dönemde, Bizans İmparatorluğu’nun dini kimliği de tartışmalara neden oldu. Özellikle ikonoklazm (ikonların yasaklanması) hareketi ve Roma Katolik Kilisesi ile olan ayrılık (1054) önemli olaylardır. Bu dönemin sonunda, Haçlı Seferleri sırasında Konstantinopolis’in Latinler tarafından yağmalanması (1204) Bizans İmparatorluğu’nu büyük bir darbe vurdu.
Son Dönem (1261-1453): Bu dönem, Bizans İmparatorluğu’nun yeniden kurulduğu ancak eski gücüne kavuşamadığı bir dönemdir. Bu dönemde, Bizans İmparatorluğu Osmanlılar ile savaşmak zorunda kaldı. Osmanlılar, Anadolu ve Balkanlar’da Bizans topraklarını ele geçirdiler. 1453 yılında ise, Osmanlı padişahı II. Mehmed’in ordusu Konstantinopolis’i kuşattı ve fethetti. Böylece, bin yıllık Bizans İmparatorluğu sona erdi.
Bizans İmparatorluğu’nun Kültürü
Bizans kültürü ve medeniyeti Yunanistan, Sırbistan, Bulgaristan, Romanya ve Rusya gibi ülkelere Ortodoks dininin etkilerini yansıtmıştır
Bizans İmparatorluğu, sanat, mimari, edebiyat, felsefe, hukuk ve teoloji gibi alanlarda zengin bir kültür üretti. Bizans kültürü, Roma ve Yunan kültürlerinin yanında, Ortodoks Hristiyanlığın ve çevre medeniyetlerin de etkisi altında şekillendi. Bizans kültürünün en önemli özelliklerinden bazıları şunlardır:
Sanat: Bizans sanatı, mozaikler, freskler, ikonalar, minyatürler, mücevherler, seramikler ve tekstiller gibi çeşitli türlerde eserler ortaya koydu. Bizans sanatı, Hristiyanlık inancını yansıtan ve imparatorluk otoritesini simgeleyen sembolik ve stilize bir sanattı. Bizans sanatı, Orta Çağ Avrupa’sı, Rusya, İslam dünyası ve Ermenistan gibi pek çok bölgeye ilham verdi.
Mimarî: Bizans mimarisi, kubbeli kiliseler, saraylar, surlar ve anıtlar gibi yapılar inşa etti. Bizans mimarisi, Roma mimarisinin mirasını devralarak, yeni teknikler ve malzemeler geliştirdi. Bizans mimarisinin en önemli eserlerinden biri, Ayasofya kilisesidir. Ayasofya kilisesi, kubbesi, mozaikleri ve mimari özellikleri ile dünyanın en büyük ve en güzel yapılarından biridir.
Edebiyat: Bizans edebiyatı, Antik Yunan ve Roma edebiyatını koruyarak, yeni türler ve akımlar geliştirdi. Bizans edebiyatı, tarih, hagiografi (aziz hayatları), kronik (yıllık), romans (aşk hikayeleri), şiir, retorik (hitabet), felsefe ve teoloji gibi pek çok alanda eserler verdi. Bizans edebiyatının en önemli yazarlarından bazıları Prokopius, Anna Komnena, Michael Psellos ve Niketas Choniates’tir.
Felsefe: Bizans felsefesi, Antik Yunan ve Roma felsefesini devam ettirerek, yeni sorunlar ve tartışmalar ortaya koydu. Bizans felsefesi, hem dini hem de dünyevi konularla ilgilendi. Bizans felsefesinin en önemli okulları Platonculuk (Platon’un fikirlerini takip eden) ve Aristotelesçilik (Aristoteles’in fikirlerini takip eden) idi. Bizans felsefesinin en önemli filozoflarından bazıları John Philoponus, Michael Psellos ve Georgios Gemistos Plethon’dur.
Hukuk: Bizans hukuku, Roma hukukunu yeniden düzenleyerek, pek çok sorunu çözmeye çalıştı. Bizans hukuku, imparatorun kanun yapma yetkisine dayanıyordu. Bizans hukukunun en önemli eseri Justinianus Kanunları’dır. Justinianus Kanunları, Roma hukukunun tüm yasalarını toplayarak, sistematik bir şekilde düzenledi. Justinianus Kanunları, Orta Çağ Avrupa’sı ve modern hukuk sistemleri için temel oluşturdu.
Teoloji: Bizans teolojisi, Hristiyan doktrinini geliştirerek, pek çok konuda görüş belirtti. Bizans teolojisi, hem Ortodoks hem de Katolik kiliselerinin inançlarını etkiledi. Bizans teolojisinin en önemli konularından bazıları İsa’nın doğası, Kutsal Ruh’un kaynağı, ikonların kullanımı ve kilisenin otoritesi idi. Bizans teolojisinin en önemli temsilcilerinden bazıları Gregorios Nazianzos, John Chrysostomos, Maximus Confessor ve John of Damascus’tir.
Bizans İmparatorluğu’nun Mirası
Osmanlı İmparatorluğu’nun 1453’de fethi ile Bizans İmparatorluğu ’nun tarih, edebiyat ve mimarı yapıları Osmanlı tarafından korunarak gelecek nesillere aktarılmıştır. Görsel: Yerebatan Sarnıcı – Ayasofya’nın güneybatısında, Soğukçeşme Sokağı’ndadır.
Bizans İmparatorluğu, bin yıllık bir süreçte pek çok medeniyete ve kültüre etki etti. Bizans İmparatorluğu’nun mirası, günümüzde Ortodoks Hristiyanlık, Slav dilleri ve kültürleri, Balkanlar ve Anadolu tarihi ve Türk-İslam medeniyeti gibi pek çok alanda görülebilir. Bizans İmparatorluğu’nun mirasının en önemli yönlerinden bazıları şunlardır:
Ortodoks Hristiyanlık: Bizans İmparatorluğu, Ortodoks Hristiyanlığın gelişmesine ve yayılmasına katkıda bulundu. Ortodoks Hristiyanlık, Bizans İmparatorluğu’nun dini kimliğini oluşturdu ve Bizans kültürünün önemli bir parçası oldu. Ortodoks Hristiyanlık, Bizans İmparatorluğu’nun yıkılmasından sonra da varlığını sürdürdü. Günümüzde, Ortodoks Hristiyanlık, Rusya, Yunanistan, Sırbistan, Romanya, Bulgaristan ve diğer ülkelerde milyonlarca insanın inancıdır.
Slav Dilleri ve Kültürleri: Bizans İmparatorluğu, Slav dillerinin ve kültürlerinin şekillenmesinde önemli bir rol oynadı. Bizans İmparatorluğu, 9. yüzyılda Slav halklarını Hristiyanlaştırdı ve onlara Yunan alfabesine dayanan Kiril alfabesini verdi. Kiril alfabesi, günümüzde Rusça, Sırpça, Bulgarca ve diğer Slav dillerinin yazımında kullanılır. Bizans İmparatorluğu ayrıca, Slav sanatı, mimarisi, edebiyatı ve felsefesi üzerinde de etkili oldu.
Balkanlar ve Anadolu Tarihi: Bizans İmparatorluğu, Balkanlar ve Anadolu’nun tarihini derinden etkiledi. Bizans İmparatorluğu, bu bölgelerde pek çok şehir, kale, kilise, manastır ve anıt inşa etti. Bu yapılar, günümüzde tarihi ve kültürel değer taşıyor. Bizans İmparatorluğu ayrıca, bu bölgelerde yaşayan halkların kimliklerini ve geleneklerini de etkiledi. Örneğin, Rumlar (Yunanlılar), Ermeniler ve Süryaniler gibi halklar Bizans kültürünü benimsediler.
Türk-İslam Medeniyeti: Bizans İmparatorluğu, Türk-İslam medeniyetinin gelişimine de katkıda bulundu. Bizans İmparatorluğu ile Osmanlılar arasında uzun süren savaşlar ve ilişkiler sonucunda, pek çok kültürel alışveriş gerçekleşti. Osmanlılar, Bizans sanatından, mimarisinden, edebiyatından ve hukukundan yararlandılar. Osmanlılar ayrıca, Konstantinopolis’i fethederek (1453), dünyanın en önemli şehirlerinden birini ele geçirdiler. Konstantinopolis’in adını İstanbul olarak değiştiren Osmanlılar, bu şehri kendi başkentleri yaptılar.
Bizans İmparatorluğu Hakkında Son Söz
1095-1291 yılları arasında gerçekleşen Haçlı Seferleri, Avrupalı Hristiyanlar ile Müslümanlar arasında geçen kutsal din savaşlarıdır. Selçukluların Konstantinopolis’in kapısına dayanması ile İmparator I. Alexius Avrupa’dan yardım ister ve Papa II. Urban’ın çağrısıyla ilk Haçlı Seferleri başlar.
Bizans İmparatorluğu, dünya tarihinin en uzun ömürlü ve etkili devletlerinden biridir. Bizans, Roma ve Yunan kültürlerinin yanında, Ortodoks Hristiyanlığın ve çevre medeniyetlerin de etkisi altında zengin bir kültür üretti. Bizans İmparatorluğu, sanat, mimari, edebiyat, felsefe, hukuk ve teoloji gibi alanlarda pek çok eser ortaya koydu. Bizans, pek çok düşmanla savaşarak, bin yıl boyunca varlığını sürdürdü. Bizans İmparatorluğu’nun yıkılmasıyla birlikte, bir medeniyetin sonu geldi.
Bizans İmparatorluğu’nun mirası, günümüzde hâlâ yaşamaktadır. Bizans, Ortodoks Hristiyanlık, Slav dilleri ve kültürleri, Balkanlar ve Anadolu tarihi ve Türk-İslam medeniyeti gibi pek çok alanda etki bıraktı. Bizans İmparatorluğu’nun eserleri, tarihi ve kültürel değer taşıyor. Bizans İmparatorluğu’nun tarihi, bize pek çok ders veriyor.