Arşimet: Antik Yunan’ın En Büyük Bilim İnsanı Hakkında Her Şey

Arşimet (MÖ 287-212), antik Yunan’ın en ünlü matematikçi ve mucidi olarak kabul edilir. Geometri, aritmetik, mekanik, hidrostatik ve astronomi alanlarında önemli çalışmalar yapan Arşimet, modern hesaplamalı matematiğin ve fiziksel fenomenlerin matematiksel analizinin öncüsüdür. Ayrıca halen kullanılan birçok icadın (örneğin Arşimet vidası) mucididir.

Arşimet’in Hayatı

Arşimet MÖ 287 yılında Sicilya’nın Siraküza kentinde doğdu. Babasının adının Fidias olduğu ve bir astronom olduğu biliniyor. Ailesinin Siraküza’nın yöneticisi II. Hiero ile akraba olduğu da iddia ediliyor. Arşimet küçük yaşlarda matematiğe ilgi duydu ve eğitimini geliştirmek için Mısır’a gitti. Burada ünlü matematikçi Öklid ile tanıştı ve onun öğrencisi oldu. Mısır’da kaldığı süre boyunca Nil Nehri’nin taşmasını önlemek için bir su seviyesi ölçme sistemi tasarladı. Arşimet eğitimini tamamladıktan sonra Siraküza’ya döndü ve burada matematik ve mühendislik alanlarında çalışmalar yaptı. II. Hiero’nun danışmanı ve dostu oldu ve onun için birçok icat yaptı. Bunlardan en ünlüsü, II. Hiero’nun altından bir taç yaptırması ve bunun gerçekten altından olup olmadığını öğrenmek istemesi üzerine Arşimet’in suyun kaldırma kuvvetini keşfetmesi ve taçtan kesinti yapmadan yoğunluğunu ölçmesidir. Bu olay, Arşimet’in banyoda bu fikri bulduktan sonra “Eureka!” (Buldum!) diye bağırarak çıplak koşması şeklinde anlatılır. Arşimet MÖ 212 yılında Siraküza’nın Roma tarafından kuşatılması sırasında öldü. Kuşatma boyunca, Siraküza’yı savunmak için birçok makine tasarladı ve inşa etti. Bunlar arasında ok atan, taş fırlatan, gemileri havaya kaldıran ve yakıcı aynalar kullanan mekanizmalar vardı. Arşimet’in bu makineleri sayesinde Siraküza uzun süre direndi, ancak sonunda Roma askerleri şehre girdi. Arşimet o sırada geometrik problemler üzerinde çalışıyordu ve Roma askerlerinden rahatsız olmamalarını istedi. Ancak bir asker onu tanımadan öldürdü. Arşimet’in son sözleri “Çizgilerimi bozma!” (Noli turbare circulos meos!) oldu. Arşimet’in mezarı Siraküza’da bulundu. Mezar taşında, Arşimet’in en sevdiği buluşu olan bir küre içine yerleştirilmiş bir silindirin resmi vardı. Bu resim, Arşimet’in kürenin ve silindirin hacimleri ve yüzey alanları arasındaki orantıyı bulduğu teoremini simgeliyordu.

Arşimet’in Eserleri

Arşimet hayatı boyunca birçok kitap, mektup ve diğer metin yazdı. Bu eserlerde geometri, aritmetik, mekanik, hidrostatik ve astronomi gibi alanlarda yaptığı çalışmaları anlattı. Arşimet’in eserlerinin çoğu Yunanca yazılmıştır, ancak bazıları da Latince’ye çevrilmiştir. Arşimet’in eserlerinin bir kısmı kaybolmuştur, ancak bazıları günümüze ulaşmıştır. Bunlardan bazıları şunlardır:

• Ölçme Üzerine (De Mensura Circuli): Bu eserde Arşimet, pi sayısının değerini yaklaşık olarak hesaplamıştır. Pi sayısını 3 1/7 ile 3 10/71 arasında bir değer olarak vermiştir. Ayrıca dairenin çevresinin çapına oranının pi sayısına eşit olduğunu kanıtlamıştır.

• Küre ve Silindir Üzerine (De Sphaera et Cylindro): Bu eserde Arşimet, kürenin ve silindirin hacimleri ve yüzey alanları arasındaki orantıyı bulmuştur. Kürenin hacminin silindirin hacminin 2/3’üne eşit olduğunu, kürenin yüzey alanının silindirin yüzey alanının 2/3’üne eşit olduğunu göstermiştir. Ayrıca kürenin yüzey alanının çapının karesinin 4/π katına eşit olduğunu kanıtlamıştır.
• Spiraller Üzerine (De Spiribus): Bu eserde Arşimet, spiral eğrisinin özelliklerini incelemiştir. Spiral eğrisi, bir noktanın sabit bir noktadan eşit açılarla dönerken eşit uzaklıklarla uzaklaşmasıyla oluşan eğridir. Arşimet, spiral eğrisinin uzunluğunu, alanını ve eğimini hesaplamıştır. Ayrıca spiral eğrisinin üzerindeki noktaların koordinatlarını bulmuştur.
• Koni Kesitleri Üzerine (De Conoidibus et Sphaeroidibus): Bu eserde Arşimet, koni kesitleri olarak bilinen parabol, hiperbol ve elips gibi eğrilerin hacimlerini ve yüzey alanlarını bulmuştur. Koni kesitleri, bir koninin farklı açılarda kesilmesiyle oluşan eğrilerdir. Arşimet, koni kesitlerinin hacimlerinin ve yüzey alanlarının koninin yüksekliği ve taban çapı ile nasıl ilişkili olduğunu göstermiştir.
• Kum Sayısı (Psammites): Bu eserde Arşimet, çok büyük sayıları ifade etmek için bir yöntem geliştirmiştir. Evrenin içindeki kum tanesi sayısını hesaplamak istemiştir. Bunun için sayı sistemini genişletmiş ve 10^8’den büyük sayıları yazabilmek için yeni semboller kullanmıştır. Arşimet’in yöntemiyle 10^63’e kadar olan sayıları yazmak mümkündür. Arşimet, evrenin içindeki kum tanesi sayısının 10^63’ten küçük olduğunu tahmin etmiştir.
• Yüzen Cisimler Üzerine (De iis quae in aqua vehuntur): Bu eserde Arşimet, suyun kaldırma kuvvetini ve yüzen cisimlerin dengesini açıklamıştır. Arşimet, suyun kaldırma kuvvetinin yüzen cismin yer değiştirdiği suyun ağırlığına eşit olduğunu bulmuştur. Ayrıca yüzen cismin ağırlık merkezinin ve kaldırma kuvvetinin uygulandığı noktanın konumuna göre cismin nasıl yüzdüğünü veya battığını göstermiştir.

Arşimet’in eserleri matematik ve fizik alanlarında büyük önem taşımaktadır. Arşimet’in bulduğu teoremler, yöntemler, formüller ve problemler halen kullanılmakta ve incelenmektedir. Arşimet’in eserleri aynı zamanda antik Yunan dünyasının bilimsel düzeyini ve kültürünü de yansıtmaktadır.

Arşimet’in Buluşları

Arşimet sadece matematikçi ve fizikçi değil, aynı zamanda mucit ve mühendis de idi. Arşimet birçok icat yapmış ve tasarlamıştır. Bu icatların bazıları pratik amaçlarla, bazıları ise teorik ilgiyle yapılmıştır. Arşimet’in buluşlarının bazıları şunlardır:

• Arşimet Vidası: Bu icat, suyu veya diğer sıvıları yukarı doğru taşıyan bir vidalı mekanizmadır. Arşimet vidası, bir borunun içine yerleştirilmiş ve bir ucundan döndürülen bir vidadan oluşur. Vida döndürüldükçe, borunun altındaki sıvı vida üzerinde yükselir ve borunun üstünden akar. Arşimet vidası, sulama, atık su arıtma, tahıl taşıma gibi alanlarda kullanılır.
• Arşimet Prensipleri: Bu icat, suyun kaldırma kuvvetini ve yüzen cisimlerin dengesini açıklayan bir fiziksel yasadır. Arşimet prensipleri, gemi, denizaltı, sıcak hava balonu gibi araçların tasarımında ve çalışmasında önemli rol oynar.
• Arşimet’in Kaldıraçları, Makaraları ve Palangaları: Bu icatlar, kuvveti arttırmak veya yönünü değiştirmek için kullanılan mekanik sistemlerdir. Arşimet kaldıraç, makara ve palanga gibi basit makineleri kullanarak ağır cisimleri kaldırabileceğini veya hareket ettirebileceğini göstermiştir. Arşimet’in ünlü sözü “Bana bir dayanak noktası verin, dünyayı yerinden oynatayım” (Dos moi pou sto, kai tan gan kinaso) bu icatlarla ilgilidir. Arşimet’in kaldıraç, makara ve palanga gibi mekanik sistemleri halen inşaat, endüstri, ulaşım gibi sektörlerde yaygın olarak kullanılır .
• Arşimet’in Ateşi: Bu icat, düşman gemilerini yakmak için güneş ışığını yansıtan aynalar kullanan bir silahtır. Arşimet’in ateşi, Siraküza’nın Roma tarafından kuşatılması sırasında kullanılmıştır. Arşimet’in ateşi, güneş ışığını odaklayarak gemilerin ahşap malzemelerini tutuşturmuştur. Arşimet’in ateşi, antik dünyanın en ileri teknolojik silahlarından biri olarak kabul edilir .

Arşimet’in buluşları hem antik hem de modern dünyada büyük etki yaratmıştır. Arşimet’in buluşları sayesinde insanlık suyun kaldırma kuvvetini anlamış, sıvıları taşımanın kolay bir yolunu bulmuş, ağır cisimleri kaldırmanın veya hareket ettirmenin yöntemlerini geliştirmiş ve güneş enerjisinden faydalanmanın yollarını keşfetmiştir.

Arşimet’in Buluşlarının Günümüzdeki Kullanım Alanları

Arşimet’in yaptığı icatların ve geliştirdiği tekniklerin modern dünyada nasıl uygulandığı, faydalandığı ve geliştirildiği hakkında bilgiler içerir. Örneğin:

• Arşimet Vidasının Günümüzdeki Kullanım  : Arşimet vidası günümüzde sulama, atık su arıtma, tahıl taşıma gibi alanlarda kullanılır. Ayrıca Arşimet vidası, yenilenebilir enerji üretiminde de kullanılır. Örneğin, rüzgar türbinleri veya hidroelektrik santrallerde Arşimet vidası kullanarak suyu yukarı doğru pompalamak ve daha sonra elektrik üretmek mümkündür.

• Arşimet Prensiplerinin Günümüzdeki Kullanım Alanları: Arşimet prensipleri günümüzde gemi, denizaltı, sıcak hava balonu gibi araçların tasarımında ve çalışmasında önemli rol oynar. Ayrıca Arşimet prensipleri, hidrostatik basınç ölçme cihazları, su altı robotları, su altı araştırmaları gibi alanlarda da kullanılır.
• Arşimet’in Kaldıraçlarının, Makaralarının ve Palangalarının Günümüzdeki Kullanım Alanları: Arşimet’in kaldıraç, makara ve palanga gibi basit makineleri günümüzde inşaat, endüstri, ulaşım gibi sektörlerde yaygın olarak kullanılır. Ayrıca Arşimet’in kaldıraç, makara ve palanga gibi mekanik sistemleri, spor aletleri, asansörler, vinçler, bisikletler gibi araç ve gereçlerin tasarımında ve çalışmasında da önemli rol oynar.
• Arşimet’in Ateşinin Günümüzdeki Kullanım Alanları: Arşimet’in ateşi günümüzde askeri bir silah olarak kullanılmamaktadır. Ancak Arşimet’in ateşi, güneş enerjisini odaklayarak ısı veya elektrik üretmek için kullanılabilir. Örneğin, güneş fırınları, güneş termal santralleri, güneş su ısıtıcıları gibi sistemlerde Arşimet’in ateşi benzeri bir yöntem kullanılır.

Arşimet’in buluşlarının günümüzdeki kullanım alanları, Arşimet’in yaptığı icatların ve geliştirdiği tekniklerin ne kadar ileri görüşlü ve yaratıcı olduğunu göstermektedir. Arşimet’in buluşları sayesinde modern dünyada birçok alanda kolaylık, verimlilik ve yenilik sağlanmaktadır.

Arşimet’in Mirası

Arşimet, antik Yunan’ın en büyük bilim insanı olarak kabul edilir. Matematik ve fizik alanlarında yaptığı çalışmalarla insanlığın bilgisini arttırmış ve ilerletmiştir. Arşimet, aynı zamanda birçok icat yapmış ve mühendislik becerilerini göstermiştir. Arşimet, hem antik hem de modern dünyada saygı ve hayranlık uyandırmıştır. onun mirası, tarihte, sanatta, kültürde ve bilimde iz bırakmıştır.

Sonuç

Arşimet, antik Yunan’ın matematik ve mühendislik dehası olarak tarihe geçmiştir. Ayrıca, geometri, aritmetik, mekanik, hidrostatik ve astronomi gibi alanlarda birçok çalışma yapmış ve önemli teoremler, yöntemler, formüller ve problemler bulmuştur. Aynı zamanda birçok icat yapmış ve tasarlamıştır. Arşimet vidası, Arşimet prensipleri, Arşimet’in kaldıraçları, makaraları ve palangaları, Arşimet’in ateşi gibi buluşlar hem antik hem de modern dünyada büyük etki yaratmıştır. Arşimet, bilim ve teknoloji alanlarında insanlığın bilgisini arttırmış ve ilerletmiştir. Aynı zamanda yaratıcılık, merak, tutku ve azim gibi değerleri de temsil etmiştir. Arşimet, hem antik hem de modern dünyada saygı ve hayranlık uyandırmıştır. Arşimet’e atfedilen anekdotlar, efsaneler ve anıtlar da onun kültürel mirasını göstermektedir. Arşimet, insanlık için büyük bir örnek ve ilham kaynağıdır. Arşimet’in hayatı, eserleri, buluşları ve mirası bize bilimin güzelliğini ve önemini hatırlatmaktadır. Arşimet’in sözleriyle makaleyi bitirelim: “Bana bir dayanak noktası verin, dünyayı yerinden oynatayım.” (Dos moi pou sto, kai tan gan kinaso)

Kaynakça

• Arşimet Vidası. (2023, Nisan 5). Vikipedi, özgür ansiklopedi. https://tr.wikipedia.org/wiki/Ar%C5%9Fimet_vidas%C4%B1
• Arşimet Prensibi. (2023, Nisan 5). Vikipedi, özgür ansiklopedi. https://tr.wikipedia.org/wiki/Ar%C5%9Fimet_prensibi
• Arşimet. (2023, Nisan 5). Vikipedi, özgür ansiklopedi. https://tr.wikipedia.org/wiki/Ar%C5%9Fimet
• Kaldıraç. (2023, Nisan 5). Vikipedi, özgür ansiklopedi. https://tr.wikipedia.org/wiki/Kald%C4%B1ra%C3%A7
• Makara. (2023, Nisan 5). Vikipedi, özgür ansiklopedi. https://tr.wikipedia.org/wiki/Makara